Verkaveld verlangen - Aflevering 2 - De nevelstad
In de podcastreeks Verkaveld verlangen verkennen wij, architectuurhistoricus Roel Griffioen en geluidskunstenaar Sjoerd Leijten, de grens tussen de Nederlandse en Vlaamse woonculturen. In de tweede aflevering, De nevelstad, taxeren we het problematische maar poëtische Vlaamse woonlandschap van lintdorpen, verspreide bebouwing en nevelstedelijkheid.
We ontmoeten de Belgisch-Zwitserse kunstenaar en fotograaf Pierre-Philippe Hofmann, die is gefascineerd door het breiwerk van aaneengegroeide nederzettingen dat weigert stad, dorp of platteland te zijn. Voor zijn lens verschenen boerenerven, stortplaatsen, sportvelden – maar vooral huizen, heel veel huizen. Tom Coppens en Guy Vloebergh, hoogleraren planologie en stedenbouw aan de Universiteit Antwerpen, nemen ons op sleeptouw in het dorp Berendrecht. Daar tonen ze hoe in dergelijke dorpen de verkavelingsdrang schrikbarend snel de open ruimte opeet.
De voortschrijdende bevolkingsverneveling veroorzaakt inmiddels een heel palet aan problemen: van schier eindeloze dagelijkse forenzenfiles tot hittestress en overstromingsrisico’s. Hoe zijn we op dit punt aanbeland? En hoe komen we hier weer uit?
Verkaveld verlangen is een productie van Trashlinie (geluidskunstenaar Sjoerd Leijten en architectuurwetenschapper Roel Griffioen). De voice-over is ingesproken door schrijver, zangeres, theater- en podcastmaker Anke Verschueren.
Verkaveld verlangen wordt gepubliceerd door Archined in Nederland en Rekto:Verso in België. Het project kwam tot stand met ondersteuning van het Vlaams Audiovisueel Fonds en Vlaams-Nederlands huis DeBuren. Onze dank ook uit naar Klankverbond en literatuurhuis Passa Porta.
De Zandergalm-interludes in deze aflevering zijn een bewerking van de beschrijving van de stad Zobeide uit de roman De onzichtbare steden van Italo Calvino.
Eerdere projecten van Trashlinie gingen over de noodlottige autoverslaving in de architectuur en stedenbouw van de stad Antwerpen (zie: Rekto:Verso | ‘Hoe de auto met de stad in botsing kwam’, 2020) en het potentieel van geluidskunstenaars en wetenschappers om steden en landschappen beter hoorbaar te maken (COLLATERAL | Radical Murmur: A Sonic Exploration in Three Parts, 2022).
Verkaveld verlangen - Aflevering 1 - De grens
Hoe komt het dat er aan weerszijden van een landsgrens zo anders wordt gewoond? In de vierdelige podcastreeks Verkaveld verlangen onderzoeken Sjoerd Leijten en Roel Griffioen de grens die loopt tussen de Nederlandse en Vlaamse woonculturen.
Wat zeggen onze huizen en nederzettingspatronen over hoe we willen leven, hoe we onszelf en de wereld zien? En hoe werken deze verschillen door in de manier waarop we de uitdagingen van de nabije toekomst te lijf gaan, zoals de energietransitie, het mobiliteitsprobleem en de welvaartskloof?
AFLEVERING 1: We leggen ons oor te luister in Putte. Daar loopt de grens niet over akkers of langs hekken, maar dwars door het dorp. Dit grensdorp vormt een spiegel van twee woonculturen die elkaar raken en tegelijk vreemd blijven. Aan de noordkant rijtjeshuizen met kliko’s en keurige stoepen. Aan de zuidkant is het kakafonie troef en strekken de verkavelingen eindeloos het landschap in. Hier krijgen beleid, geschiedenis en gewoonte gestalte in iets ogenschijnlijk eenvoudigs – een huis, een straat, een buurt. En geloof het of niet, een straat in Belgisch Putte klinkt anders dan een straat aan de Nederlandse kant van het dorp.
In de volgende aflevering bestuderen we de bouwstenen van de Vlaamse conditie: de fermette, het lintdorp en de nevelstad. Hoe zit het nu met die beroemde baksteen in de Vlaamse maag? Is die aangeboren of ingebracht?
Verkaveld verlangen wordt gepubliceerd door Archined in Nederland en Rekto:Verso in België. Het project is tot stand gekomen met ondersteuning van het Vlaams Audiovisueel Fonds en Vlaams-Nederlands Cultuurhuis DeBuren. Het is een productie van Trashlinie (geluidskunstenaar Sjoerd Leijten en architectuurwetenschapper Roel Griffioen). De voice-over is ingesproken door schrijver, zangeres, theater- en podcastmaker Anke Verschueren. De interludes over fictieve dorpen zijn geïnspireerd door de roman De onzichtbare steden van Italo Calvino. Verder gaat onze dank uit naar Klankverbond en literatuurhuis Passa Porta.
Eerdere projecten van Trashlinie gingen over de noodlottige autoverslaving in de architectuur en stedenbouw van de stad Antwerpen (zie: Rekto:Verso | ‘Hoe de auto met de stad in botsing kwam’, 2020) en het potentieel van geluidskunstenaars en wetenschappers om steden en landschappen beter hoorbaar te maken (COLLATERAL | Radical Murmur: A Sonic Exploration in Three Parts, 2022).
Radical Murmur – Episode 3 – Reflections amidst the Noise
RADICAL MURMUR is a three-part sonic essay on the possibilities of sound. Close your eyes, open your ears. Part 3: REFLECTIONS AMIDST THE NOISE. "Sound can get contagious and move from mouth to mouth, or from body to body." In the third and final episode, we immerse ourselves in the remarkable sonic practices of two sound artists. On the Hembrug terrain in Zaandam, Mint Park takes us on a field recording session. Mint uses turbulence and field recordings to bring about a distinct non-human perspective. We also meet Davide Tidoni. His work involves flogging microphones and speakers, popping balloons and documenting the vocal culture of hooligans. In two languages, Davide provides a listening guide to his multifaceted work. What artistic and political potential is hidden in sound? An episode about risk, entropy, turbulence, contamination, control and chance. RADICAL MURMUR is made in collaboration with rekto:verso, Gonzo (circus) en Collateral.
[ SCROLL VERDER NAAR BENEDEN VOOR DE NEDERLANDSE VERSIE: RADICAAL GEROEZEMOES]
Radical Murmur – Episode 2 – Resonances of Loss
RADICAL MURMUR is a three-part sonic essay on the possibilities of sound. Close your eyes, open your ears. Part 2: RESONANCES OF LOSS. In this episode, we listen to the sighing and groaning of a tired planet. In composer Evelien van den Broek's music, we hear field recordings of animals that no longer exist. This is how she tries to make the current "biological destruction" palpable. Peter Cusack travelled to Chernobyl and other ecological disaster zones as a "sonic journalist". What do places we know from the news but that we have never 'heard', sound like? And philosopher Salomé Voegelin reflects on how the COVID-19 crisis threw us back on ourselves, threatening to evaporate the sonic "in-between" between people. "There is no inner genius, there is only an outer connection." RADICAL MURMUR is made in collaboration with rekto:verso, Gonzo (circus) en Collateral.
[ SCROLL VERDER NAAR BENEDEN VOOR DE NEDERLANDSE VERSIE: RADICAAL GEROEZEMOES]
Radical Murmur – Episode 1 – The Sonic City
RADICAL MURMUR is a three-part sonic essay on the possibilities of sound. We live in an age dominated by images and language. What do we learn about ourselves and the world when we close our eyes and open our ears? Part 1: THE SONIC CITY. In this episode, we listen to the bustling hum of human activity, the reverberation of sounds between buildings and the familiar ring of the tram bell. What city sounds do we become attached to and why? How does sound help us navigate traffic, society and history? We climb a former Nazi bunker with sonic philosopher Salomé Voegelin, hear the squeaks and creaks of Berlin's S-Bahn with artist and sound connoisseur Peter Cusack, and reflect on sonic utopias and ways to 'read' city sound with sound artist Justin Bennett in a shopping arcade in The Hague. RADICAL MURMUR is made in collaboration with rekto:verso, Gonzo (circus) en Collateral.
[ SCROLL VERDER NAAR BENEDEN VOOR DE NEDERLANDSE VERSIE: RADICAAL GEROEZEMOES]
9. Dwarsliggen, bouwen en standhouden in het Noordenbergkwartier,
Deventer. Aflevering 2/2
Buurtverzet helpt, bewijst het Noordenbergkwartier. Het is nu moeilijk
voor te stellen, maar deze volksbuurt in Deventer was een kleine halve
eeuw geleden een grimmige plek. Platwalsen en opnieuw beginnen, dacht de
gemeente. Parkeergarages, kantoorkolossen en nieuwe woningen voor nieuwe
bewoners. De buurt werd gered door een gemêleerde groep Noordenbergers,
oud-bewoners en kunstenaars. Twee jonge architectuurstudenten, Jim Peters
en Willem Smid, ontwierpen een alternatief ´wederopbouwplan´ ontwierpen,
met betaalbare huurwoningen en voorzieningen voor de buurt.
Onwaarschijnlijk maar waar: hun plan werd uitgevoerd.
TRASHLINIE laat zich rondleiden door Jim Peters en Toni Britsia. In deze
aflevering hebben we het over de strijd na de strijd: De strijd om de
buurt duurzaam betaalbaar en sociaal te houden. En we stellen de vraag of
het voorbeeld van het Noordenbergkwartier dode geschiedenis is, of dat we
lessen kunnen trekken voor de vernieuwing van democratie van onderaf? Met
medewerking van Annerike Hekman.
8. Dwarsliggen, bouwen en standhouden in het Noordenbergkwartier,
Deventer. Aflevering 1/2
Buurtverzet helpt, bewijst het Noordenbergkwartier. Het is nu moeilijk
voor te stellen, maar deze volksbuurt in Deventer was vijftig jaar geleden
een grimmige plek. Eeuwenoude gevels zakten vermoeid in elkaar, hele
straten werden aan verkrotting overgelaten en bomgaten uit de Tweede
Wereldoorlog bleven gapend liggen. Platwalsen en opnieuw beginnen, dacht
de gemeente. Parkeergarages, kantoorkolossen en nieuwe woningen voor
nieuwe bewoners.
Gelukkig bleef de buurt behouden dankzij het aanhoudende actievoeren van
een gemêleerde groep Noordenbergers, oud-bewoners, kunstenaars en twee
architectuurstudenten, Jim Peters en Willem Smid. Zij tekenden een
alternatief ´wederopbouwplan´ met betaalbare huurwoningen en voorzieningen
voor de buurt. Een inspirerend voorbeeld van democratie van onderaf en
architectuur als sociale acupunctuur.
TRASHLINIE bezoekt in dit tweeluik het Noordenbergkwartier en laat zich
rondleiden door Jim Peters en Toni Britsia. Met medewerking van Annerike
Hekman.
Radicaal geroezemoes - aflevering 3 - REFLECTIES IN DE RUIS
RADICAAL GEROEZEMOES is een sonisch essay in drie delen over de
mogelijkheden van geluid. We leven in een tijd die wordt gedomineerd wordt
door beeld en taal. Wat leren we over onszelf en de wereld als we onze
ogen sluiten en oren openen?
Deel 3: REFLECTIES IN DE RUIS. In de laatste aflevering van de podcast
Radicaal Geroezemoes gaan we langs bij geluidskunstenaars Davide Tidoni en
Mint Park. Op verschillende manieren verkennen en verklanken zij de
relatie tussen geluid en politiek. Allebei leren ze je luisteren met
nieuwe oren.
‘Sound can get contagious and move from mouth to mouth, or from body to
body.’ In de derde en laatste aflevering van Radicaal Geroezemoes dompelen
we ons onder in twee zeer verschillende sonische praktijken, die toch met
elkaar overlappen. Wat voor strategieën heeft een geluidskunstenaar ter
beschikking? Wat voor artistieke én politieke potentie zit er in geluid
verstopt? Een aflevering over risico, entropie, turbulentie, besmetting,
controle en toeval. En over geluid natuurlijk. ‘Turbulence reminds us that
there is absolute no control.’
RADICAAL GEROEZEMOES wordt gemaakt in samenwerking met rekto:verso,
Gonzo (circus) en Collateral.
Radicaal geroezemoes - aflevering 2 - RESONANTIES VAN VERLIES
RADICAAL GEROEZEMOES is een sonisch essay in drie delen over de
mogelijkheden van geluid. We leven in een tijd die wordt gedomineerd wordt
door beeld en taal. Wat leren we over onszelf en de wereld als we onze
ogen sluiten en oren openen?
Deel 2: RESONANTIES VAN VERLIES. In deze aflevering luisteren we naar het
zuchten en steunen van een vermoeide planeet. In de muziek van componist
Evelien van den Broek horen we veldopnames van dieren die niet meer
bestaan. Zo probeert ze de huidige “biologische vernietiging” invoelbaar
te maken. Peter Cusack trok als ‘sonisch journalist’ naar Tsjernobyl en
andere ecologische rampgebieden. Hoe klinken plekken die we kennen uit het
nieuws of uit de geschiedenisboeken, maar die we nooit hebben gehoord? En
filosoof Salomé Voegelin reflecteert op hoe de coronacrisis ons terugwierp
op onszelf waardoor het sonische “in-between” tussen mensen onderling
dreigde te verdampen. “There is no inner genius, there is only an outer
connection.”
RADICAAL GEROEZEMOES wordt gemaakt in samenwerking met rekto:verso,
Gonzo (circus) en Collateral.
Radicaal geroezemoes - aflevering 1 - DE SONISCHE STAD
RADICAAL GEROEZEMOES is een sonisch essay in drie delen over de
mogelijkheden van geluid. We leven in een tijd die wordt gedomineerd wordt
door beeld en taal. Wat leren we over onszelf en de wereld als we onze
ogen sluiten en oren openen?
Deel 1: DE SONISCHE STAD. In deze aflevering luisteren we naar het
bedrijvige gezoem van menselijke activiteit, het galmen van gebouwen en
het vertrouwde gerinkel van de tram. Aan welke stadsgeluiden hechten we
ons en waarom? Hoe helpt geluid ons te navigeren in het verkeer, de
samenleving en de geschiedenis? We beklimmen een voormalige Nazi-bunker
met sonisch filosoof Salomé Voegelin, horen het piepen en kraken van de
Berlijnse S-Bahn met kunstenaar en klankconnaisseur Peter Cusack, en
reflecteren met geluidskunstenaar Justin Bennett in een Haagse
winkelpassage op sonische utopieën en manieren om stadsgeluid te 'lezen'.
Een aflevering over de resonantie van gisteren, het rumoer van het heden
en de ‘sonic possible worlds’ van morgen.
RADICAAL GEROEZEMOES wordt gemaakt in samenwerking met rekto:verso,
Gonzo (circus) en Collateral.
7. De onzichtbare wooncrisis
TRASHLINIE is op woninginspectie in Waregem met Joy Verstichele,
coördinator van het Huurdersplatform en auteur van De onzichtbare
wooncrisis (2019). Het sterk op eigendom gerichte Vlaamse woonbeleid heeft
in de afgelopen halve eeuw een waaier van problemen voortgebracht.
Ongeveer honderdduizend ‘noodkopers’ hebben geen geld om hun woning te
onderhouden. Sociale huur is verworden tot kale armoedehuisvesting en
schiet zelfs daarin tekort. En in de private verhuur worden te veel
slechte, dure woningen verhuurd. Op de koop toe dreigt de ongelijkheid
door de coronacrisis verder te verdiepen. Een gesprek over de nood aan een
robuust, eerlijk en ja, pragmatisch woonbeleid.
TRASHLINIE SPECIAL - Hoe de auto met de stad in botsing kwam
Door de lockdown kon TRASHLINIE even niet de straat op. Vandaar deze
Special: een virtuele wandeling door autostad Antwerpen, met Google Street
View als vehikel. We volgen het historische spoor dat het automobilisme
door deze stad getrokken heeft. Van de ontluikende autocultuur in de
vroege twintigste eeuw, langs het naoorlogse massa-automobilisme, naar de
autoluwe lente van 2020, die ons het beeld van een meer veilige en schone
stad voorspiegelde. De rondleiding wordt begeleid door field recordings
zodat de luisteraar-fauteuiltoerist zich sonisch ter plaatse waant. Wandel
mee, vanuit uw zetel, door een stad die zich opnieuw moet uitvinden.
Let op: Google Street View is geen neutraal vehikel. Wij gebruiken het,
maar het gebruikt ons ook. TRASHLINIE adviseert daarom het gebruik van een
degelijk Virtual Private Network, beter bekend als VPN.
‘Hoe de auto met de stad in botsing kwam’ kwam tot stand in samenwerking
met Rekto:verso
en met ondersteuning van de regeling 'De
Wacht-Ruimte' van de Nederlandse Ambassade in België. Met de stem
van Anke Verschueren.
Coverillustratie door Mario Debaene.
6. Markt en strijd in de Brusselse Noordwijk
De Noordwijk rond het Brusselse World Trade Center moest het kruispunt van
Europa worden. In de jaren zeventig werd er een volksbuurt platgewalst om
plaats te maken voor kantoortorens. Elfduizend bewoners werden onteigend.
Deze gigantische operatie werd met publieke middelen gefinancierd, terwijl
de winst in private zakken belandde. Inmiddels is een nieuwe
transformatiecyclus aangevangen en is de vraag opnieuw relevant wie er
betaalt, wie er bepaalt en wie aan het einde van het liedje het rendement
binnenhaalt. Een wandeling door knock-off Manhattan met stadsonderzoeker
Jan Denoo (Endeavor)
5. Op zoek naar Lotte Stam-Beese in Ommoord, Rotterdam
TRASHLINIE is in het Rotterdamse Ommoord, Nederlands eerste hoogbouwwijk,
met cultuurhistoricus en biograaf Hanneke
Oosterhof om meer te weten te komen over de ongrijpbare Lotte
Stam-Beese (1903-1988). Zij schopte het van Bauhaus-drop-out tot een van
de belangrijkste stedenbouwkundig ontwerpers van het naoorlogse Nederland.
Ondanks de obstakels die zij moest overwinnen als vrouw in een
mannenwereld. Een uitzending over een Europese nomade met een radicale
kijk op politiek en stedenbouw. "Want de grond behoort ons allen toe".
4. Straatpolitiek in Zaandam
TRASHLINIE is deze aflevering in Poelenburg, een wederopbouwwijk in
Zaandam die door de hoodvlogs van Ismail Ilgun landelijke bekendheid
kreeg. We ontmoeten er politiek filosofe en antropologe Femke
Kaulingfreks, auteur van het boek Straatpolitiek
(2017). Zij doet hier “praktijkgericht onderzoek” naar
talentontwikkeling en jongerenwerk. Een wandelgesprek over het engagement
van een generatie jongeren die de reputatie heeft niet in politiek te
geloven, over goed en slecht beleid en over de betrekkelijkheid van het
planologische gebod ‘Gij zult mixen’.
3. De klimaatblokkade van Extinction Rebellion in Amsterdam
'You're sexy, you're cute, take off your riot suit!' Extinction Rebellion
blokkeert in Amsterdam de Stadhouderskade pal voor het iconische
Rijksmuseum. Ondertussen zingen de actievoerders de oproerpolitie op
speelse, humoristische toon toe. Desalniettemin is het doel van de
actiegroep bloedserieus: men wil voorkomen dat de mensheid door een
klimaatcatastrofe uitsterft, aldus woordvoerder Frank. Waarom slaat
Extinction Rebellion zo aan? Hoe zit de organisatie in elkaar? Wat zijn de
doelen? TRASHLINIE gaat samen met gastinterviewer Stijn Verhoeff op zoek
naar antwoorden en peilt de sfeer.
Stijn Verhoeff is kunstenaar
en maakte recent ANSAGE
ENDE, een film over klimaatactivisme.
2. De dreigende teloorgang van de Arenawijk in Antwerpen
Sloop en verkoop, dat lijkt na decennia van structurele verwaarlozing het
tragische eindpunt van de Arenawijk (1966-1971) in Antwerpen-Deurne, een
markant sociaal huisvestingsproject van de geëngageerde architect Renaat
Braem. TRASHLINIE ontmoet er acteur, theatermaker en Braem-vertolker
Dimitri Leue, die een lans breekt voor de buurt en haar bewoners. Is er
een alternatief voor de politiek van – om voorbijganger Marc te citeren –
“platgooien en de mensen buitenzetten”?
1. Het giftige geschenk van INEOS aan de Antwerpse Haven
TRASHLINIE praat met kersverse burgerbeweging Antwerpen
Schaliegasvrij. Pieter Lievens is hiervan mede-initiatiefnemer. Hij
geeft al meer dan 15 jaar les over o.a. klimaat en heeft daarom sterke
bezwaren tegen de vervuilende installaties die INEOS wil bouwen in
Antwerpen. We treffen hem op 26 juni 2019 onmiddellijk na een gesprek bij
het havenbedrijf en praten over het controversiële fracking, over het
gitzwarte klimaatimago van INEOS, over burgerlijke ongehoorzaamheid en
ontgroeien.
Pieter Lievens is docent van het vak 'Wereldbrede Uitdagingen' en
woordvoerder van burgerbeweging Antwerpen Schaliegasvrij.